Strona główna

Na oleskim zapomnianym cmentarzu.

Autor: Ewa Cichoń

Jak co roku uczniowie Zespołu Szkół Dwujęzycznych w Oleśnie ze swoimi wychowawcami, a w tym roku takĹźe w towarzystwie Maksymiliana Antkowiaka (syna Redaktora Naczelnego TO), odwiedzili oleski cmentarz Ĺźydowski w ramach realizowanego projektu edukacyjnego „Byli tu przed nami”. W ciszy mglistego, listopadowego poranka, pokryty dywanem liści zapomniany kirkut, z pochylonymi macewami jawił się jako miejsce niezwykłe, wręcz magiczne. Na co dzień nie odwiedzany, milczÄ cy relikt dawnej kultury, dla wyznawcĂłw judaizmu, onegdaj tworzÄ cych społeczność naszego miasta, był i zawsze będzie miejscem świętym do końca świata. Dla ĹťydĂłw nie istnieje pojęcie „likwidacji” cmentarza, poniewaĹź najwaĹźniejsze jest to, co kryje ziemia, a nie co na niej stoi. Nawet gdyby nie było tam ani jednego grobu, to miejsce będzie otaczane kultem, bo prochy pochowanych tam kiedyś ĹťydĂłw oczekujÄ na przyjście Mesjasza. Na oleskim kirkucie najczęściej spotykamy macewy w postaci pionowego nagrobka z granitu lub z piaskowca. Macewy - owe płyty nagrobne - nawiÄ zujÄ swoim wyglÄ dem do bramy symbolizujÄ cej przejście z Ĺźycia ziemskiego do krainy zmarłych. Dawniej kładziono na nich kamyki, ktĂłre były reliktem staroĹźytnych praktyk, gdy zmarłych grzebano na pustyni. Dzisiaj dzieci przynoszÄ ze sobÄ lampki i w ten sposĂłb wyraĹźajÄ swojÄ pamięć o pochowanych tutaj zmarłych. Nagrobki Ĺźydowskie wyróşniajÄ się bogatÄ symbolikÄ , dlatego głównym zadaniem uczestnikĂłw tegorocznego pleneru było odnalezienie jak największej ilości symboli, a następnie wyjaśnienie ich znaczenia. Na macewach dawnych oleskich ĹťydĂłw występujÄ następujÄ ce ornamenty: - dłonie zĹ‚Ä czone w geście błogosławieństwa, oznaczajÄ ce grĂłb kapłana, - dzban jest atrybutem zmarłego lewity, ktĂłry od staroĹźytnych czasĂłw obmywał ręce kapłanĂłw przed błogosławieństwem, - palma symbolizuje sprawiedliwość i odkupienie, - złamana palma odznacza Ĺźycie złamane, nagle przerwane tragicznie (jest kilka takich symboli na oleskim cmentarzu), - uskrzydlona klepsydra jest znakiem przemijania czasu, zapoĹźyczonym z symboliki chrześcijańskiej, - wieniec, liść palmowy, kwiat róşy to typowe motywy Ĺźałobne. Na starszych nagrobkach (cmentarz funkcjonował od 1814 r.) napisy wykute były w języku hebrajskim, na macewach z końca XIX w. i z poczÄ tku XX w. inskrypcje były w języku hebrajskim i niemieckim, bÄ dĹş tylko w j. niemieckim. Zachowana tahara -dom przedpogrzebowy (Bet Tahara-„dom oczyszczenia”) z 1868 r. z czerwonej cegły, zwieńczona oknem w kształcie gwiazdy Dawida, dzisiaj pusta z jednÄ kamiennÄ misÄ słuĹźÄ cÄ do ablucji- rytualnego oczyszczenia, niegdyś była miejscem obmywania zwłok, ktĂłre trzeba było jak najszybciej pochować. Nieboszczyka ubierali członkowie bractwa pogrzebowego Chewra Kadisza w spodnie, koszulę, czepek, dwa pasy i chałat. Jeden z członkĂłw bractwa nacinał noĹźykiem ubrania członkĂłw najbliĹźszej rodziny zmarłego na starodawny znak rozdarcia ubrania- „kria”. Zwłok nie wystawiano na widok publiczny. Ciało zmarłego musiało mieć kontakt z ziemiÄ , dlatego pierwotnie ĹťydĂłw nie chowano w trumnach, a w końcu, gdy zaczęto je stosować, wykonywano je z miękkiego drewna, bez uĹźycia gwoĹşdzi, wycinajÄ c otwĂłr, aby zapewnić nieboszczykowi kontakt z ziemiÄ . Pod głowę zmarłemu wkładano woreczek z ziemiÄ z Izraela, mężczyznom takĹźe tałes (chustę modlitewnÄ ), pozbawiony jednak frędzli („cicit”) przypominajÄ cych o wykonywaniu przykazań boskich. Ĺťałobnicy śpiewali psalmy w towarzystwie głośno zawodzÄ cych płaczek. Zwłoki układano do grobu w pozycji poziomej, twarzÄ na wschĂłd, aby w chwili nadejścia SÄ du Ostatecznego skierowana była ku Jerozolimie. Macewy ustawione sÄ właśnie w tę stronę. Po złoĹźeniu zmarłego do grobu przysypywało się go cienkÄ warstwÄ ziemi, odmawiało modlitwy, wymieniało się jego imię i miejsce jego zamieszkania. Syn lub najbliĹźszy krewny pochowanego odmawiał na głos kadisz- modlitwę za zmarłych. Oto fragment kadiszu: „Niech będzie wywyĹźszone i uświęcone Jego wielkie Imię. Amen. W świecie, ktĂłry Sam stworzył według Swojej woli. I niech nastanie Jego krĂłlestwo. Niechaj będzie błogosławione i poświęcone i wywyĹźszone, wyniesione i uświetnione, uwielbiane i sławione Święte Imię Jego, ktĂłry jest Błogosławiony. Ponad wszelkie błogosławieństwa, i pieśni pochwalne, i hymny i pocieszenia wznoszone na tym świecie. Amen Niech przyjdzie pokĂłj z wysokości i dobre Ĺźycie, dla nas i dla całego Izraela. MĂłwcie :Amen Ten, ktĂłry sprawia pokĂłj na wysokościach, niech ześle pokĂłj dla nas i dla całego Izraela. Amen” Modlitwa ta przede wszystkim jest bardziej pochwaĹ‚Ä Boga niĹź prośbÄ za zmarłego. Po kadiszu Ĺźałobnicy ustawiali się w dwa rzędy, pomiędzy ktĂłrymi przechodziła najbliĹźsza rodzina zmarłego. Uczestnicy pogrzebu nie mogli powrĂłcić tÄ samÄ drogÄ , ktĂłrÄ przyszli w kondukcie pogrzebowym. Przez siedem dni, w okresie „Szywy”, Ĺźałobnicy z kręgu najbliĹźszej rodziny zmarłego nie pracowali i nie wychodzili z domu, nie jedli mięsa, nie pili wina, nie nosili skĂłrzanego obuwia, powstrzymywali się od stosunkĂłw seksualnych. Okres Ĺźałoby zwany „Szloszim” trwał 30 dni. Aby ocalić od zapomnienia ĹźyjÄ cych niegdyś w naszym mieście i okolicy, oleskich synĂłw narodu wybranego, przytoczę ich imiona i nazwiska widniejÄ ce na kamiennych płytach Ĺźydowskiego cmentarza. Napisy te, jedne wyraĹşne, inne zatarte, nieczytelne, często zarośnięte glonami lub zielonym mchem to wszystko, co po Nich pozostało. Oto kilka z nich: SALO LEWIN -Prediger (kaznodzieja) HERMANN LUDWIG RICHTER (ur.1832, zm. 1902) NATAN ALTMANN (ur. 1801, zm. 1864) HELENE ALTMAN ur. HEIMANN ( ur. 1850) JOREL URENN? RAHEL HEILBORN BERTHA NEUMANN (ur. 1840, zm. 1937) MARTIN COHN (ur. 1885, zm. 1912) FRIDRICKE..........nazwisko nieczytelne ROSA WARTENBERGER (ur. 1866, zm. 1931) JAKOB WARTENBERGER (ur. 1864. , zm. 1934) ADELHEID RITTER z domu MEHRLÄNDER (ur. 1877, zm. 1914) JOHANNA MAY ( zm. 1875) RIKEL TRÄNKEL MORITZ SCHÖNFELD (ur. 1820, zm. 1896) FLORA WEIGERT ( ur. 1850) LÖBEL FRIEDLÄNDER PAULINE FRIEDLÄNDER ur. LOMNITZ SAMUEL ZWEIG ( ur. 1813, zm. 1849) ALEXANDER NIERLBORN? (ur. 1820, zm. 1885) JOHANN nazwisko nieczytelne ( ur. 1831, zm.1880) BERTA GRENNER? (ur. 1851) DOREL FREUND FRIEDERICKE FREUND ( zm. 1875) SAMUEL MISTOWIL? DAWID JERESLAW JOSEPH RUND MARIAM nazwisko nieczytelne ( ur. 1838, zm. 1863) ROZALIE KINTZ (ur. 1830, zm. 19050) CJANDEL? WENDRINER ur. WINCKOWITZ HELENE HOEHM ( ur. 1820, zm. 1885) ARHUR BLÖH? ( zm. 1876) Szkoda, Ĺźe oleski kirkut odwiedzajÄ tylko dzieci, ktĂłre przez poznanie przeszłości tej szczegĂłlnej społeczności naszego miasta, mogÄ przyczynić się do tak poĹźÄ danego przenikania się kultur. A jest to priorytetowe zadanie oleskiej „DwĂłjki”, pełniÄ cej rolę integracyjnÄ w środowisku etnicznie zróşnicowanym -wychować młode pokolenie w duchu tolerancji, wzajemnego szacunku i zrozumienia dla innych nacji, kultur i religii. Cmentarz Ĺźydowski jest wyjÄ tkowym miejscem i unikatowym zabytkiem dziedzictwa kulturowego dawnych mieszkańcĂłw Olesna. Marzeniem byłoby udostępnienie go szerokim rzeszom zainteresowanych, miejscowym i turystom, jako miejsce historycznej pamięci, skupienia i modlitwy za zmarłych.(W ubiegłym roku więcej uwagi poświęciłam historii oleskich ĹťydĂłw w TO, nr 405, 16-30 listopada 2006 r. ) Ewa Cichoń

 

« poprzedni artykuł		następny artykuł »